GEEN ONTSNAPPEN AAN

Onlangs zag ik een meme op Instagram. Op de eerste afbeelding zat iemand aan een oude computer met het bijschrift: “20 years ago the internet was an escape from the real world.” Op de tweede afbeelding maakte diezelfde persoon een bergwandeling met het bijschrift: “Today the real world is an escape from the internet.” Pijnlijk herkenbaar.

​

En toch was het niet die meme die bij mij de doorslag gaf om de sociale media te verlaten. Zelfs de hallucinante documentaires The social dilemma en The great hack konden mij eerder niet van mijn verslaving afhelpen. Nochtans kun je beide staaltjes onderzoeksjournalistiek onmogelijk uitkijken zonder er rotsvast van overtuigd te zijn dat je Facebook en Instagram beter meteen verwijdert.

​

Nee, de verlossing kwam uit heel andere hoek. Uiteindelijk was het niemand minder dan Mark Zuckerberg zelf die op 7 januari 2025 de keuze voor mij maakte. Op die dag besliste de ceo van Meta om een dictatoriale president in spe te plezieren door alle factchecking op Facebook, Instagram en Threads stop te zetten. Mijn alarmwekker ging eindelijk af: tijd om de club waar ik toch niet langer bij wil horen, te verlaten.

​

Stap 1: een downloadverzoek indienen bij Meta om alle foto’s en herinneringen van de afgelopen jaren te verzamelen – het akelig gedetailleerde logboek dat ik daar zomaar bij krijg, doet me denken aan de Stasi-rapporten uit de filmklassieker Das Leben der Anderen. Stap 2: de apps van Facebook en Instagram van mijn telefoon verwijderen. Stap 3: afkicken. En die laatste stap is best confronterend: de eerste dagen lijken mijn duimen maar niet te begrijpen dat de apps niet meer op hun gebruikelijke plaats staan.

​

Om nog maar te zwijgen over de scrollverslaving die aan haar stuiptrekkingsfase begint. Een week lang vult de automatische piloot van mijn gebrainwasht brein elk moment van leegte op door onophoudelijk andere apps te refreshen. Om de zoveel minuten glijden mijn duimen ongeduldig naar de bovenkant van mijn mailbox of mijn nieuwsapp, alsof er daardoor nieuwe berichten zouden binnenkomen.

​

Naast de afkickverschijnselen rijzen ook de twijfels. Want hoe zal ik als reportagemaker voortaan mijn research doen? Mijn zoektochten naar getuigen gebeurden bijna uitsluitend op de sociale media. En waar kan ik voortaan mijn stem nog laten horen? Niet dat de wereld erop zat te wachten, maar op Facebook en Instagram kon ik mij wel kritisch uitlaten over wat ik onaanvaardbaar vind. Maak ik mezelf nu niet monddood?

​

Die vraag brengt me tot de essentie én de paradox van dit verhaal. Wie zich openlijk wil verzetten tegen machthebbers die haat zaaien, lijkt voor dat verzet haast afhankelijk geworden van – jawel – diezelfde antidemocratische machtsclan. Het voelt als vechten tegen een beest dat tijdens het gevecht alleen maar sterker wordt, omdat je het zelf zit te voeden. Zo had ik het niet bepaald voor ogen toen ik in 2008 mijn tienerkop op Facebook zette.

​

Zal ik dan een ander – nu nog schattig – beestje zoals Mastodon of Bluesky beginnen te voeden? Voorlopig pas ik liever. De enige nieuwe app die ik geïnstalleerd heb, is Signal: een veiliger alternatief voor Whatsapp. Al wordt het wellicht nog een hele klus om ook mijn vrienden, collega’s en familieleden mee te krijgen. Verder voel ik vooral de nood om – tegen alle mediaevoluties in – het nieuws alleen nog via één betrouwbare bron te laten binnenkomen: de papieren krant. Net zoals vóór de smartphone.

​

Plots kijk ik vol heimwee terug naar die periode. Want in het presmartphonetijdperk was het internet effectief nog een ontsnapping van de echte wereld. Vandaag, bijna twintig jaar later, wordt die ‘echte wereld’ grotendeels bepaald door een veroordeelde crimineel en een fascistische techmiljardair. En daar lijkt weinig ontsnappen aan.

 

Of weet iemand de escapetoets staan?